Een robot als chirurg: internationale zorgconsumenten over nieuwe technologie

De analisten van PwC vroegen elfduizend burgers, verspreid over Europa, Midden-Oosten en Afrika, naar hun mening over robots en kunstmatig intelligente systemen die hun intrede doen in de zorg. Volgens die respondenten maakt nieuwe technologie de zorg toegankelijker en goedkoper, en zijn geavanceerde computersystemen sneller en betrouwbaarder in het stellen van de juiste diagnose dan mensen. Maar verdwijnt daarmee dat de ‘human touch’, de menselijke kant van zorg?

Kunstmatige intelligentie raakt langzaam maar zeker - en vaak ongemerkt - steeds meer een onderdeel van ons dagelijks leven. Suggesties voor boeken en films van Amazon of Netflix, zelfrijdende auto’s, spraakbesturingssystemen op onze smartphone (Google Now en Siri) en Google Translate: het zijn alledaagse toepassingen die zijn gebaseerd op kunstmatig intelligente computersystemen.

Adviesbureau PwC onderzocht de toepassing van robots en kunstmatige intelligentie - AI (artificial intelligence) - in de zorg. Naast een marktonderzoek is het rapport What doctor? ook een schets van de huidige percepties en houdingen van internationale zorgconsumenten ten opzichte van robots en AI. Vinden we het oké als een kunstmatig intelligente chatbot een diagnose stelt, en vervolgens medicatie voorschrijft, voor onszelf of een zieke partner? Accepteren we een robot als chirurg? Welke rol spelen artsen als computer expertsystemen hun collega’s worden?

Mondiale problemen

Om te snappen waarom het zo snel gaat met de ontwikkeling van robotica en kunstmatige intelligentie, schets PwC een aantal internationale trends. Vergrijzing en druk op het zorgstelsel zijn mondiale problemen: chronische en complexe zorg slurpen een groot deel van de budgetten op. Daarnaast zijn er technologische drivers, waaronder een explosie van gezondheidsdata (uit smartphones, wearables, medische apparatuur), de opkomst van cloud-based medische platforms (bijvoorbeeld van Philips) en worden zorgconsumenten mondiger en proactiever als het om hun gezondheid gaat, aldus PwC.

Sneller, beter, goedkoper

Patiënten, maar vooral hun artsen, hebben te maken met steeds meer informatie die moet worden gebruikt voor de juiste diagnoses en behandelingen. Medische dossiers bevatten steeds vaker genetische informatie en terabytes aan digitaal beeldmateriaal. Het aanbod van medicijnen wordt groter en persoonlijker, en sensoren en wearables verzamelen data over het lichaam. Maar de zorgaanbieder krijgt niet meer tijd. De belofte van AI (artificial intelligence) is dat taken die nu nog mensenwerk zijn beter, sneller en goedkoper kunnen worden uitgevoerd door software.

Het klinkt misschien als een ver van je bed show, een kunstmatige intelligente dokter of robot-chirurg. Maar de acht toepassingsgebieden voor kunstmatige intelligentie die PwC schetst in het rapport maken duidelijk dat bedrijven en investeerders enorme potentie zien in deze nieuwe technologie. PwC bundelt bedrijven die zich richten op één of meerdere toepassingsgebieden, zoals preventie, vroege signalering van ziekte, diagnose, behandeling, onderzoek en training. Iedere indeling is natuurlijk arbitrair, ook deze acht gebieden van PwC. Ook worden verschillende technologieën - rijp en groen, marktklaar product vs. proof of concept - op één hoop gegooid in dit rapport.

DeepMind, een dochterbedrijf van Google, wordt vaak genoemd. DeepMind werkt met het Engelse Moorfield Eye Hospital samen en gebruikt meer dan een miljoen anonieme oogfoto’s om een zelflerend systeem te ontwikkelen dat in een vroeg stadium oogziekten kan herkennen. Een groot aantal van de AI-startups in het rapport probeert iets vergelijkbaars te doen, maar dan voor een specifiek vakgebied, zoals diabetes, depressies of hartfalen. PwC noemt ook systemen die de behandeling en informatievoorziening voor artsen en patiënten ondersteunt, zogeheten clinical decision support systems, die gebruik maken van patroon- en beeldherkenning en big data analyses.

Onderzoek is ook een toepassingsgebied voor AI. Neem het bedrijf Meta, een Canadese startup die kunstmatige intelligentie gebruikt om wetenschappelijke onderzoeken en tijdschriften te ‘lezen’ en snel inzichten te geven aan wetenschappers. Het bedrijf werd begin dit jaar gekocht door Mark Zuckerberg. De oprichter van Facebook lijft Meta in voor het Chan Zuckerberg Initiative, de goede doelen stichting van Zuckerberg en zijn vrouw.

Canadese startup Meta ('AI for Science') ingelijfd door de Zuckerbergs

Robot als mantelzorger

Wen er maar aan: de robot doet zijn intrede in het nieuwe zorglandschap dat PwC schetst. De analisten onderzochten met name twee veelbelovende gebieden: sociale robots en robots als onderdeel van een medische behandeling. Sociale robots, in de vorm van een knuffel of pop, kunnen steun bieden aan eenzame ouderen en tegelijkertijd een 'oogje' in het zeil houden: ingebouwde sensoren monitoren beweging en geluid.

Robots voor minimaal-invasieve chirurgie zijn een grote groeimarkt, concludeert PwC. Bij minimaal-invasieve behandelingen wordt, door middel van kleinere incisies of het gebruik van kijkinstrumenten, zo min mogelijk schade toegebracht aan de omliggende weefsels en organen die niet worden behandeld of geopereerd. De precisie en stabiliteit van een robotarm kunnen tot betere uitkomsten leiden dan de handen van een bekwame chirurg. Maar: uit de voorbeelden die PwC noemt wordt ook duidelijk dat dé sociale robot nog niet bestaat. Robotica is een groot en complex onderzoeksgebied, waar het vaak jaren duurt voordat een prototype getest en gebruikt kan worden. Maarten Steinbuch, professor bij de TU Eindhoven, legt in dit filmpje mooi uit waarom het nog jaren kan duren voordat een robot ons staat te opereren.

Machines doen het werk van mensen

Hoe denken burgers over de toekomst van AI en robots in de zorg? Eind 2016 liet PwC ruim elfduizend inwoners van twaalf landen reageren op de vraag of ze AI en robots zouden willen gebruiken voor hun zorg, onder welke omstandigheden, en welke voor- en nadelen ze ervaren.

Daaruit blijkt dat het publiek open staat voor nieuwe technologie, zelfs als die de dokter vervangt, concluderen de analisten. Wel is het belangrijk om op te merken dat respondenten in landen met toegankelijke, kwalitatief hoogstaande zorgsystemen minder bereid waren om zorg van een robot of kunstmatig intelligent systeem te ontvangen dan inwoners van landen als Nigeria en Zuid-Afrika. Respondenten uit Duitsland en Engeland waren bijvoorbeeld het minst bereid om een intelligente assistent via hun smartphone te gebruiken voor medische hulp:

Nederland in de middenmoot: merendeel respondenten positief over gebruik van een intelligente zorg-assistent via je smartphone

Volgens PwC komt het volgende patroon naar voren: opkomende economieën zijn significant vaker bereid om nieuwe technologie te omarmen, terwijl ontwikkelde economieën met een sterk zorgsysteem, gekarakteriseerd door hoge uitgave per hoofd van de bevolking (tussen de 3000 en 6000 euro per hoofd), minder bereid zijn om machines het werk van mensen te laten doen. De landen uit het Midden-Oosten vormen de middenmoot van de grafieken, wat volgens de auteurs te verklaren is door universele toegang tot zorg, maar een gebrek aan gekwalificeerd personeel en medische voorzieningen.

Ook is het volgens de analisten opvallend dat er nauwelijks verschillen te vinden zijn tussen de voorkeuren en antwoorden van mannen en vrouwen, en tussen verschillende leeftijdscategorieën. PwC vroeg de deelnemers ook welke medische procedures zij door een robot of kunstmatig intelligent systeem zouden laten uitvoeren. Deze services of behandelingen stonden in alle landen in de top vier: een hartaandoening monitoren, hartslag checken en advies krijgen, persoonlijk fitness en gezondheidsadvies krijgen, en een bloedtest laten uitvoeren en de uitslag ontvangen.

Een gebroken arm laten gipsen door een robot?

De culturele en sociale verschillen ten opzichte van technologie tussen de twaalf landen komen ook naar voren in het onderzoek. Inwoners van Duitsland, Zweden, België en het Verenigd Koninkrijk laten een minimaal-invasieve operatie liever niet uitvoeren door een robot als vervanger van een arts, zelfs als uit studies blijkt dat de operatie-robot betere uitkomsten heeft. En inwoners van Nigeria, Turkije en Zuid-Afrika vinden een complexe medische ingreep (knie of heup-operatie, hartoperatie) uitgevoerd door een robot geen probleem, maar in Nederland, Zweden, Noorwegen, België en het Verenigd Koninkrijk staan de respondenten daar negatief tegenover.